Ga direct naar inhoud

Naar een betere organisatie van deskundigheid bij overheden

Nieuwsbericht | 08-07-2025 | 00:00

Na de rapporten ‘Lerende overheid. Een pleidooi voor probleemgerichte politiek’ (2006) en ‘i-Overheid’ (2011) komt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) nu met een nieuw rapport over de overheid, getiteld ‘Deskundige overheid’. Daarin staat de vraag centraal of overheden nog wel over voldoende deskundigheid beschikken om hun werk naar behoren te kunnen doen, en vervolgens of zij de beschikbare kennis ook goed benutten. Het rapport is op 8 juli verschenen.

Vergroot afbeelding WEBportret Paul ’t Hart
Beeld: ©WRR / Fotograaf: Arenda Oomen

De vraagstukken waar we de komende jaren voor staan, onder andere op ecologisch, technologisch, en sociaaleconomisch gebied, vragen om andere soorten kennis en kunde dan in het verleden het geval was. In het rapport Deskundige overheid beschouwt de raad de stand van de deskundigheid bij zowel de politiek als de ambtenarij en bij zowel de rijksoverheid als lagere overheden. Het rapport kent dus veel adressanten, en voor die adressanten biedt het rapport een soort snoepwinkel, aldus Paul ’t Hart, die als raadslid verantwoordelijk was voor de totstandkoming van het rapport: 

“We zouden ons werk niet goed hebben gedaan als we het vraagstuk van de deskundige overheid niet breed hadden benaderd. We hopen bij de landing van het rapport dan ook een breed scala aan gremia te bereiken. Achter de schermen zijn we nu al bezig om die partijen die ermee aan de slag zouden moeten, te peilen. Ook in het voortraject hebben we veel mensen gesproken, wat eveneens aangrijpingspunten geeft voor de landing van het rapport. Wel is het zo dat sommige van die gesprekken zo’n anderhalf jaar geleden hebben plaatsgevonden, en dat mensen vaak van positie wisselen. Overigens signaleren we in het rapport dat dat hoge roulatietempo van ambtenaren een van de problemen is rond de deskundigheid van de overheid.”

Beschikbaarheid en benutting van deskundigheid

“We zien op een aantal terreinen, zoals de digitalisering, de energietransitie, de ruimtelijke ordening en in het sociaal domein, dat er kwetsbaarheden zijn in de beschikbaarheid van een mix aan deskundigheden die nodig is voor goede beleidsvoering. Zo is met de decentralisatie van de ruimtelijke ordening veel deskundigheid binnen de rijksoverheid verloren gegaan. In het sociaal domein zie je dat in het proces van decentralisatie landelijke en lokale overheden door het nieuwe sturingsmodel andere vormen van deskundigheid nodig hebben, terwijl die daar lang niet altijd voldoende zijn ontwikkeld. In andere gevallen is het niet zozeer de beschikbaarheid van deskundigheid die een probleem is, maar juist de benutting ervan: hoe gaat de overheid om met de deskundigheid die zij in huis heeft en naar zich toe haalt van adviesorganen, consultancybedrijven en burgers? In het rapport signaleren wij een aantal factoren die die benutting in de weg staan. Tijdgebrek is er een van. Zo hebben gemeenteraadsleden en Kamerleden weinig tijd en capaciteit om zaken tot zich te nemen, zich inhoudelijk te laten voeden en daar rustig over na te denken. Daardoor regeert de waan van de dag. Nu maak je de politiek natuurlijk niet één, twee, drie minder hectisch, maar je kunt wel meer vak- en velddeskundigheid in de politieke ondersteuning aan volksvertegenwoordigers organiseren.”

Verbind in teams verschillende deskundigheden

“Een andere factor is de alomtegenwoordigheid van organisatorische schotten. Overheden van enige omvang zijn eilandenrijken, waarbinnen kennis en expertise niet of moeizaam stromen. Daarom is het raadzaam de verbinding tussen strategische kenniseenheden en de beleidsafdelingen te versterken. Wij adviseren het Rijk daarom om meer te gaan werken met robuuste interdepartementale teams die onder gezamenlijke verantwoordelijkheid van meerdere bewindspersonen langjarig werken aan strategische beleidsopgaven. Verbind in die teams bijvoorbeeld mensen met vakdeskundigheid (kennis die nodig is om je professie uit te oefenen) en met velddeskundigheid (hoe zit een beleidsveld in elkaar?) met mensen die de expertise hebben om in lange lijnen te denken. En integreer in de samenstelling van zulke teams ook van meet af aan de expertise van uitvoeringsorganisaties. Zo doen we in het rapport verschillende aanbevelingen die prikkels helpen inbouwen om de eigen deskundigheid van de overheid op peil te houden en te verbreden, en het gebruik van kennis te doen toenemen.”

Representatieve democratie op een koopje

“Natuurlijk worden er al langer rapporten geschreven over de deskundigheid van de overheid en hoe die te verbeteren. Maar met de in die rapporten voorgestelde maatregelen om te investeren in meer deskundigheid vlot het nog niet zo. Neem bijvoorbeeld de deskundigheid in en van het parlement. Zo blijft Nederland achter ten opzichte van andere landen, bijvoorbeeld als het gaat om de ondersteuning van het parlement. Kamerleden, en ook raadsleden, beschikken ook nog eens over wel heel bescheiden eigen ondersteuning. Ook is het ledenaantal van de beide Kamers al ruim een halve eeuw ongewijzigd gebleven, ook al is het inwoneraantal sindsdien met 40 procent toegenomen. Je zou kunnen zeggen dat Nederland de parlementaire democratie op een koopje doet; de cijfers daarover liegen niet. Dan moet je niet gek opkijken als het met de uitoefening van de kerntaken van deze cruciale politieke organen niet overhoudt. We moeten willen en durven investeren in de kwaliteit van de politieke deliberatie. Die is immers, net zo goed als de kwaliteit van de ambtelijke dienst, een basisvoorwaarde voor goed bestuur.”

Regeringscommissaris voor de Rijksdienst

“De verstikkende verkokering binnen het Rijk strekt zich op alle terreinen uit, ook die van zijn eigen bedrijfsvoering en kennismanagement. Vandaar de aanbeveling om een permanente regeringscommissaris voor de Rijksdienst met ruime bevoegdheden in te stellen. Die moet zorgen voor een gecoördineerd wervings- en personeelsbeleid, en doorbraken realiseren op grote onderwerpen waarop het niet lukt om tot een landelijke aanpak te komen, zoals digitalisering. Op dit moment is er veel hindermacht in het systeem omdat niemand verantwoordelijk is voor het geheel van de Rijksdienst en omdat niemand de bevoegdheid heeft om hierover beslissingen te nemen. Daar kan zo’n regeringscommissaris voor de Rijksdienst het verschil maken. Wel is dit natuurlijk een behoorlijke interventie op hoe de bedrijfsvoering van het Rijk momenteel is georganiseerd. Het is spannend om te zien of de ambtelijke top van het Rijk en de bewindspersonen van het toekomstige kabinet gevoelig zijn voor de redenering dat we het zonder krachtiger centraal leiderschap over de kwaliteit en integriteit van de ambtelijke expertise echt niet gaan rooien.”

Publicaties