Van ontwaken uit de geopolitieke slaap naar het ongemakkelijke gesprek
Sinds de publicatie van het rapport Nederland in een Fragmenterende Wereldorde organiseerde de WRR diverse interactieve sessies bij ministeries, gemeenten, bedrijven en andere belanghebbenden. Tijdens deze Geotour werden partijen uitgedaagd om zelf aan de slag te laten gaan met geopolitieke vraagstukken en spanningen binnen hun eigen werkdomein. De Geotoursessies laten een groeiend besef zien van dat geopolitiek impact heeft op vrijwel elk domein van het overheidsbeleid. Nederland ontwaakt uit de geopolitieke slaap, maar de prangende vraag is of Nederland zich evenwichtig, snel en doeltreffend genoeg weet aan te passen aan de nieuwe wereldorde. Op deze vraag reflecteert de WRR in het memo Hoe Nederland omgaat met de fragmenterende wereldorde.
Een jaar na het verschijnen van het rapport hebben de geopolitieke ontwikkelingen bepaald niet stilgestaan. Het Amerikaanse beleid onder het tweede presidentschap van Trump heeft markten en overheden wereldwijd op hun grondvesten doen schudden. De navo-landen hebben onder grote druk besloten hun defensiebudgetten te verhogen naar 5 procent. Een aantal grote en gewelddadige conflicten (Oekraïne, Gaza) is allesbehalve beëindigd. Het gebruik van geweld heeft zich juist uitgebreid (Iran) en Rusland lijkt zijn programma van hybride oorlogvoering tegen het Westen onverminderd voort te zetten.
In Nederland zijn de afgelopen periode tal van initiatieven opgezet om met de nieuwe dynamiek op het wereldtoneel om te gaan, waaronder de weerbaarheidsopgave onder leiding van de nctv, de defensienota en de Denk Vooruit Campagne. Maar dat Nederland momenteel meer doet dan in het verleden, betekent nog niet dat wij voldoende doen om een antwoord te bieden op de fundamentele veranderingen en verschuivingen die zich nu voordoen. De huidige koerswijziging richting weerbaarheid maakt het ook noodzakelijk om de balans met welvaart en waarden net zo serieus opnieuw te wegen en expliciete keuzes te maken die op voldoende draagvlak kunnen rekenen in de samenleving. Op basis van zeven korte observaties uit de geotour roept de WRR op tot het aangaan van het ongemakkelijke gesprek over hoe om te gaan met het feit dat het steeds schuurt tussen de klassieke Nederlandse kernbelangen van welvaart, waarden en weerbaarheid. Alleen zo kan Nederland geopolitiek robuust worden, multilaterale samenwerking versterken en heel de samenleving betrekken zonder zijn normatieve kern te verliezen.
Nederland in een fragmenterende wereldorde
Op 2 juli 2024 publiceerde de WRR het rapport Nederland in een fragmenterende wereldorde. Daarin concludeert de WRR dat “de tijd dat Nederland kon meebewegen op voor ons land gunstige internationale verhoudingen voorbij is. Er zal vaker sprake zijn van spanningen tussen zaken die traditioneel en blijvend van wezenlijk belang voor Nederland zijn”, namelijk: weerbaarheid, waarden en welvaart (ook wel ‘het 3W-raamwerk’). De grote opgave is om een nieuwe balans te vinden die voldoende recht doet aan alle drie de kernbelangen.