plaatje tbv het rapport Nederland in een fragmenterende wereldorde

Kantelende wereldorde

Op 1 juli 2024 publiceerde de WRR het rapport Nederland in een Fragmenterende Wereldorde. Daarin concludeert de WRR dat de tijd dat Nederland kon meebewegen op voor ons land gunstige internationale verhoudingen voorbij is. Er is sprake van diepgaande veranderingen in de internationale verhoudingen en het is onduidelijk tot wat voor soort nieuwe wereldorde dat leidt. Er zal vaker sprake zijn van spanningen tussen zaken die traditioneel en blijvend van wezenlijk belang voor Nederland zijn: weerbaarheid, waarden en welvaart. Sinds het verschijnen van het rapport staan de geopolitieke ontwikkelingen niet stil. Het Amerikaanse beleid onder het tweede presidentschap van Trump heeft markten en overheden wereldwijd op hun grondvesten doen schudden. De NAVO-landen hebben onder grote druk besloten hun defensiebudgetten te verhogen naar 5%. En in plaats van het beëindigen van een aantal grote en gewelddadige conflicten (Oekraïne, Gaza), lijken deze zich zelfs uit te breiden.

Geo-tour

In het jaar na de publicatie van het rapport organiseerde de WRR vele interactieve sessies bij ministeries, gemeenten, bedrijven en andere belanghebbenden. De deelnemers gingen zelf aan de hand van het rapport aan de slag met geopolitieke vraagstukken en spanningen binnen hun eigen werkdomein. De Geo-tour was gericht op een verbreding en verdieping van de geopolitieke bril bij ministeries, uitvoeringsorganisaties, andere overheden en (maatschappelijke) partijen. De inzichten opgedaan tijdens de Geo-tour zijn gebundeld in het Memo Hoe Nederland omgaat met de fragmenterende wereldorde.

cover van het rapport over kantelende wereldorde

De wereld fragmenteert

De WRR maakt in het rapport Nederland in een Fragmenterende Wereldorde inzichtelijk hoe de wereldorde veel complexer is geworden aan de hand van drie assen van fragmentatie:

De machtspolen. In plaats van één grootmacht (de VS) zijn er nu vijf zeer verschillende grootmachten – VS, China, India en Rusland en EU – met daarachter een veelheid aan assertieve middelgrote machten zoals Iran, Turkije en Brazilië.
Tonelen van machtsuitoefening. In de strijd om de wereldmacht zetten landen hun militaire macht weer in en doen zij pogingen om economisch en financieel overwicht te krijgen. Daarnaast neemt de machtsuitoefening toe op tonelen, die voorheen goeddeels buiten de geopolitiek bleven. Denk aan de chipsindustrie, de universiteiten, de beide poolregio’s en het internet.
Wereldbeelden. We zien dat verschillende wereldbeelden gelijktijdig een effect hebben op de internationale politiek. Denk hierbij aan de ambitie van het Kremlin om de wereldorde met geweld te veranderen, aan de opkomst van allerlei antidemocratische bewegingen, maar ook aan een groeiend postkolonialisme dat tegen het Westen is gericht.

Door deze drievoudige fragmentatie zullen vaker spanningen ontstaan tussen de drie strategische prioriteiten waarbinnen het buitenlands beleid zich beweegt: weerbaarheid, welvaart en waarden (3W-raamwerk). Nederland staat vaker dan ooit voor lastige vraagstukken waarin zijn drie strategische prioriteiten niet langer in elkaars verlengde liggen maar onderling schuren of zelfs botsen. De keuzes die regering en parlement hierover maken, hebben een grote impact op de internationale positie van Nederland maar ook op de Nederlandse economie en samenleving.

Omgaan met een fragmenterende wereld

De huidige context vereist van beleidsmakers dat zij hun ‘business as usual’-houding laten varen. Ze moeten hun ogen openen voor het complexe en turbulente karakter van de internationale verhoudingen. Ze moeten ongemakkelijke vragen onder ogen zien – zoals hoe om te gaan met belangrijke handelspartners die tegelijkertijd cyberaanvallen uitvoeren. Ze moeten beseffen dat Nederland niet kan wegduiken en soms pijnlijke keuzes heeft te maken. Daartoe formuleert de WRR drie hoofdaanbevelingen (nader uitwerkt in specifieke onderdelen):

Maak Nederland geopolitiek robuust
Herijk de Nederlandse inzet in multilaterale samenwerking
Mobiliseer en werk met heel de samenleving

Kabinetsreactie

Op 14 februari 2025 heeft het kabinet een reactie op het WRR-advies gegeven. Het kabinet stelt dat de WRR in het rapport een treffende analyse geeft van de grote geopolitieke verschuivingen in de wereld: “De tijd waarin ons land kon rekenen op een gunstige internationale context is voorbij”. In zijn reactie reageert het kabinet op de analyse en op de aanbevelingen van de WRR, en geeft het weer hoe het die heeft gewogen.