Experts aan het woord over vernieuwing van het toezicht

In Reflecties op de staat van het toezicht bespreken verschillende auteurs de vernieuwing van het toezicht. De Inspectieraad wil met deze bundel laten zien wat er gebeurd is na het WRR-advies Toezien op publieke belangen uit 2013. Uit de verschillende bijdragen blijkt dat het rapport nog steeds relevant is voor professionals uit de toezichtpraktijk.

Aanbevelingen uit 2013

Enkele jaren geleden publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het advies Toezien op publieke belangen. Naar een verruimd perspectief op rijkstoezicht. Daarin deed de WRR de volgende aanbevelingen:

• Stel de maatschappelijke functie van toezicht centraal.
• Breng de opbrengsten van toezicht in kaart.
• Hanteer een governancebenadering.
• Versterk de reflectieve functie van toezicht.
• Besteed hernieuwd aandacht aan de kernwaarden van toezicht.

Volgens de Inspectieraad heeft het advies van de WRR de discussies over toezicht de afgelopen jaren verregaand beïnvloed en richting gegeven. “Toezichthouders zijn ook daadwerkelijk aan de slag gegaan met de aanbevelingen. De vraag is dan ook hoe het toezicht er inmiddels voor staat.”

De slager over zijn eigen vlees

In de inleiding is voormalig WRR-projectcoördinator Pieter Welp kritisch. Hoewel het WRR-advies in de ‘toezichtwereld’ zijn beoogde effect heeft gehad, is hij minder positief over de beleids - en politieke wereld. “In de beleidswereld en in de politiek-bestuurlijke werkelijkheid vielen de aanbevelingen in minder vruchtbare grond. Dat is jammer, want beleidsmakers en bestuurders zijn belangrijke krachten voor het toezicht. Met de wijsheid achteraf stel ik vast dat de WRR in zijn adviestraject vooral een ‘strategische alliantie’ is aangegaan met toezichthouders en veel minder met relevante beleidsmakers en bestuurders.”

Governancebenadering

“In de sectoren wonen, zorg en onderwijs is sprake van een ontwikkeling naar meer omgevings- en bestuursgericht toezicht,” volgens WRR-medewerker Meike Bokhorst, mede auteur van Toezien op publieke belangen. Zij ziet een verschuiving  van transparant naar responsief toezicht en van toezicht op kwaliteit naar toezicht op bestuur. Deze vernieuwing sluit aan bij een governancebenadering van toezicht, waarbij inspecties meer voortbouwen en reflecteren op het maatschappelijk krachtenveld en op het werk van bestuurders en andere toezichthouders.

Publieke belang centraal

Toezichthoogleraar Femke de Vries ziet toezichthouders die niet alleen maar nadruk op de handhavingsfunctie leggen, ze kijken verder dan “de risico’s van vandaag” en hebben oog voor maatschappelijke risico’s. Het centraal stellen van het publieke belang is tegelijkertijd in het toezicht niet zonder haken en ogen. Wat is het publieke belang? Kunnen toezichthouders gelegitimeerd optreden of volstaat de inzet van informele instrumenten. Toch ziet De Vries dat de norm is veranderd:  “De WRR bepleitte in zijn rapport Toezien op publieke belangen een verruimd perspectief op toezicht door het publieke belang in het toezicht meer centraal te stellen. De oproep van de WRR blijkt niet aan dovemansoren te zijn gericht.”

Nog steeds in volle gang

Hoogleraar Martijn van der Steen concludeert in de nabeschouwing van Reflecties op de staat van het toezicht: “Het WRR-rapport heeft veel impact gehad. In zijn introducerende bijdrage aan deze bundel relativeert Pieter Welp deze impact, maar wat mij betreft is dat niet terecht. Het WRR-rapport heeft majeure doorwerking gehad in het toezichtveld. Misschien niet in de zin dat de aanbevelingen letterlijk zijn overgenomen, hoewel soms ook dat, maar vooral als interventie in het tot dan toe versnipperde en onsamenhangende discours over het toezicht.” En: “Het rapport van de WRR heeft toezichthouders veel gebracht. Het kwam uit in een periode waarin de sector al bezig was te professionaliseren en verder richting volwassenheid te groeien. De toezichthouders hebben het rapport benut om hun strategische positionering verder te brengen en hebben de lijnen van de WRR gebruikt als kompas om hun strategie te herijken. Die beweging is nog steeds in volle gang.”